Η αυτοκτονία του Αίαντα _ ερυθρόμορφος κάλυκας – κρατήρας Ετρουσκικού ρυθμού 400-350 π.Χ .

γράφει ο Περικλής Δημ. Λιβάς

Δοκίμιο με βάση το πρωτότυπο,

Suicide in Classical Mythology, an Essay – part II: Suicidal Males
by Dr. Elise P. Garrison
Associate Professor of European and Classical Languages and Cultures
History of the Behavioral Sciences, Texas A&M University

Μέρος δεύτερο: Άνδρες αυτόχειρες

Παρά το γεγονός ότι οι σύγχρονοι ερευνητές ερευνούν το παρελθόν, ώστε να αποκαλύψουν τα τελεσιουργά γεγονότα που διαμορφώνουν την στάση μας έναντι της αυτοκτονίας, οι αρχαίοι ομόλογοί τους αντιμετώπιζαν ακριβώς το αντίθετο πρόβλημα. Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να εγκαταλείψουμε τις σύγχρονες θέσεις μας, αν θέλουμε να αξιολογήσουμε πιο ξεκάθαρα το φαινόμενο των αρχαίων αυτοκτονιών.

Είναι προφανές ότι η σημερινή μας συμπεριφορά απέναντι στην αυτοχειρία, είναι συνονθύλευμα ιδεών που κυμαίνονται από την πολύ συντηρητική άποψη ότι η όποια ζωή είναι ιερή και δεν επιδέχεται συντόμευση ανεξαρτήτως συνθηκών, έως την πλέον φιλελεύθερη οπτική, της κυριαρχίας του ατόμου επί της προσωπικής του ζωής, η οποία δύναται να τερματίζεται εφόσον το βάρος της συνέχισής της γίνει δυσβάσταχτο. Η δε μετριοπαθής άποψη διατείνεται ότι τα παθητικά μέσα τερματισμού της ζωής, μπορούν να γίνουν αποδεκτά κάτω από προσεκτικά ελεγχόμενες συνθήκες.

Ο Edwin S. Shneidman, Αμερικανός επιστήμονας ειδικευμένος σε θέματα αυτοκτονίας ­ θανάτου, πρωτοπόρος στην προσπάθεια αλλαγής στάσης, σε εθνικό επίπεδο, αναφορικά με την αυτοκτονία και την αυτοκτονική συμπεριφορά, παρέχει ευρύ ορισμό για την αυτοκτονία: «Προς το παρόν στον Δυτικό κόσμο, η λέξη αυτοκτονία καταδεικνύει, συνειδητή πράξη αυτοπροκαλούμενου αφανισμού, ο οποίος γίνεται καλύτερα κατανοητός, ως πολυδιάστατη δυσφορία ενδεούς ατόμου, το οποίο προσδιορίζει  το ζήτημα, για το οποίο η αυτοκτονία γίνεται αντιληπτή ως η καλύτερη λύση».

Επειδή αυτός ο ορισμός δεν περιέχει επικρίσεις και αναγνωρίζει ξεκάθαρα τις χρονικές και γεωγραφικές διαστάσεις τις αυτοκτονίας, θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για την προσπάθεια σκιαγράφησης της προσωπικότητας των αυτοκτονικών αρσενικών της μυθολογίας.

Σε αντίθεση με τους σύγχρονους μελετητές των αυτοκτονιών, οι οποίοι βασίζονται σε στατιστικές και ενίοτε προσεγγίζουν το φαινόμενο μέσω της αναπτυξιακής προοπτικής του, το καθήκον του ιστορικού ερευνητή είναι πιο σύνθετο εξαιτίας της φύσης, του φύλου της μυθολογίας και των πηγών αναφοράς στα αυτοκτονικά περιστατικά. Εν τούτοις, τα αρχέτυπα γνωρίσματα που αναδύονται κάποιες φορές, επιτρέπουν τη σύνθεση μετριοπαθών συμπερασμάτων. Για πιο προσωποποιημένα χαρακτηριστικά, καλό θα ήταν να ανατρέξουμε στην προσωπική ιστορία του καθενός από τους πρωταγωνιστές.

Παραστάσεις

Κάποια από τα πιθανά κίνητρα που παρατηρούνται την σύγχρονη εποχή στους άνδρες αυτόχειρες περιλαμβάνουν εχθρικά αντίποινα, εξιλέωση συμπεριφοράς, βαθιά θρησκευτική πίστη, αυτοθυσία στο όνομα ιδανικού, εντιμότητα, αισχύνη ή φόβο ατίμωσης, κίνδυνο αντιποίνων, αίσθημα ευθύνης, συμμόρφωση με φιλοσοφία για την ζωή, βασανισμό, αμφιθυμία, θυμό, τρέλα και θλίψη.

Υπό την προστασία του Ερμή και της Αθηνάς, ο Αίας μεταφέρει το σώμα του νεκρού Αχιλλέα πίσω στο στρατόπεδο των Ελλήνων. Υψηλοκάμηνος αμφορέας του Αντιμένη_520-510 π.Χ.

Στον κόσμο της Μυθολογίας τα κίνητρα αυτοκτονίας εμπεριέχουν, ντροπή ή φόβο εξευτελισμού, θλίψη, απόρριψη και απελπισία, τρέλα, αυτοθυσία, εκπλήρωση προφητείας, απώλεια πολιτικής ισχύος, οργή και εξαναγκασμό προς κάποιου είδους θεσμοθετημένης αυτοκτονίας. Οπωσδήποτε, τα προσωπικά κίνητρα παραμένουν πολύπλοκα, παρά την όποια προσπάθεια κατηγοριοποίησης, στην προκειμένη περίπτωση μέσω συνεκτικών προτύπων, διαμορφωμένων από τους υπαινιγμούς της πλειοψηφίας των αυθεντικών ιστοριογραφιών και αυτό οφείλουμε να το έχουμε πάντα κατά νου, όπως επίσης και να συνειδητοποιήσουμε ότι στην κάθε απόφαση μπορεί να αντιστοιχούν, περισσότερα από ένα, ενεργά κίνητρα.

Ντροπή και όνειδος

Το πλέον σύνηθες κίνητρο για τους μυθικούς αυτόχειρες είναι η ντροπή ή το όνειδος και πιο εύγλωττη χαρακτηριστική περίπτωση, πράξεων συσχετισμένων άρρηκτα με φιλοσοφικά δομημένη παράσταση ζωής, είναι αυτή του Αίαντος στον οποίο ανήκει το διαφωτιστικό για το ποιόν του ανδρός απόφθεγμα: «Ή καλώς ζην ή καλώς τεθνηκέναι τον ευγενή δει». Πεπεισμένος ότι είχε ζήσει την ζωή ενός ήρωα και ότι αυτός ο κώδικας τιμής είχε αγνοηθεί από τους συμπατριώτες του, με αποτέλεσμα να στέκεται μπροστά τους ντροπιασμένος, ο Αίας ρίχτηκε πάνω στο σπαθί του εχθρού του, Έκτορα.

Η αυτοχειρία του μπορεί να ιδωθεί σαν προσπάθεια ανταπόκρισης στα ιδανικά μιας ηρωικής κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα καταδεικνύει τις επιπτώσεις, σε προσωπικό επίπεδο, των κοινωνικών προτύπων που τείνουν να μεταβληθούν. Οι συμπολίτες του, είχαν απονείμει τα όπλα του Αχιλλέα σε ένδειξη τιμής, όχι σε αυτόν παρ’ ότι θεωρούνταν δεύτερος τη τάξει, αλλά στον Οδυσσέα, χάριν της ρητορικής του και ο Αίας καταλήφθηκε από έχθρα όταν αισθάνθηκε απομονωμένος. Οι συμπολεμιστές του είχαν μόλις αποδεχτεί μια νέα κοινωνία στην οποία η ευστροφία έχρηζε επιβράβευσης παρόμοιας με την πολεμική ανδρεία, αλλά ο Αίας ούτε το έκανε ούτε επρόκειτο ποτέ να δεχτεί μια τέτοια αλλαγή.  Κυριευμένος από θυμό, προσπαθεί να σκοτώσει τους νέους του εχθρούς, Αγαμέμνονα και Μενέλαο. Αντ’ αυτών και κατόπιν παρέμβασης της θεάς Αθηνάς, καταλαμβάνεται από τρέλα και ξεσπά σ’ ένα κοπάδι ζώων. Δυστυχώς όταν ανέκτησε τις αισθήσεις του, θυμός και μίσος δεν είχαν ξεθυμάνει. Μετανιώνει μόνο διότι δεν κατάφερε να σκοτώσει τους εχθρούς του και τώρα ο μόνος αντάξιος τίτλου τιμής τρόπος, που θα παλινόρθωνε ταυτόχρονα την δική του υπόληψη, είναι η αυτοκτονία.

Αυτή η αφήγηση για την ζωή και τον θάνατο του Αίαντα, προκύπτει από την ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, την πλέον περιεκτική αφήγηση της ιστορίας του.  Άλλη εκδοχή, που μας παρέχεται από μεταγενέστερες αναφορές, θέλει τον Αίαντα να είναι άτρωτος σ’ όλο του το σώμα εκτός από ένα, ή δύο σημεία. Περιγράφοντας την σκηνή του θανάτου, ο Αισχύλος, προφανώς μεταφέροντας προλεγόμενα, γράφει ότι στην προσπάθεια του Αίαντα να πέσει στο σπαθί, αυτό αναδιπλώθηκε λυγίζοντας σαν τόξο, μέχρις ότου κάποιο πνεύμα του κατέδειξε το τρωτό σημείο κάτω από την μασχάλη του. Από αυτήν την αφήγηση υποθέτουμε, αν και δεν είμαστε σε θέση να το διατυπώσουμε με βεβαιότητα, ότι τα κίνητρα του Αίαντα ήταν παρόμοια με αυτά που υπαινίσσεται η ιστορία του Σοφοκλή.

Μύρρα και Κινύρας

Πράξεις ντροπής στις οποίες συμμετείχαν οι κόρες τους, οδήγησαν τέσσερις πατέρες στην αυτοχειρία. Τρείς από αυτούς, Κινύρας, Κλύμενος και Βαλέριος, χωρίς να το γνωρίζουν διέπραξαν αιμομιξία με τις θυγατέρες τους και με την αποκάλυψη της αλήθειας σκοτώθηκαν. Ο Νυκτέας, εξοργισμένος με την κόρη του για την οφειλόμενη στον Δία εγκυμοσύνη της, προκάλεσε την φυγή της και στην συνέχεια αυτοκτόνησε. Στις δύο αυτές περιπτώσεις αιμομιξίας, οι πατέρες πρωταγωνίστησαν ακούσια και βεβαίως τρομοκρατήθηκαν από το γεγονός.

Χαρακτηριστική χροιά της αιμομιξίας είναι ότι πρόκειται για πράξη σεξουαλικής κακοποίησης, η οποία συνήθως διαπράττεται σε βάρος νεαρών ατόμων, από κάποιον ενήλικα, άνδρα ή γυναίκα. Στις περιπτώσεις που εξετάζονται εδώ, μπορούμε να διακρίνουμε τις τυπικές Ελληνικές τάσεις πατριαρχισμού και μισογυνισμού, οι οποίες αφαιρούν το φταίξιμο από τον πατέρα, περιγράφοντας την κόρη ως αρχικό αίτιο. Παρόλο που τα κορίτσια παραμένουν θύματα στις ιστορίες αυτές, είναι ωστόσο δέσμιες δικών τους ψυχικών και σεξουαλικών ορμών και όχι κάποιου ιδιοτελούς αρσενικού. Στην αφήγηση για τον Νυκτέα, η κόρη προσλαμβάνει πιο τρομακτική όψη καθώς σερβίρει τον απόγονο ως δείπνο στον πατέρα της, εμφατικά δε προς την αθωότητα του πατρός, οι ιστορίες συνάπτονται με τις αυτοκτονίες τους.

Σιλβανός

Εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι, σε τρείς από τις περιπτώσεις, έρχονται στον κόσμο σημαντικοί απόγονοι όπως ο Άδωνις, αγαπημένος της Αφροδίτης, γιός του Κινύρα, ο Σιλβανός, Ρωμαϊκή θεότητα του αγρού γιός του Βαλέριου και οι Αμφίονας και Ζήθος, γιοί του Δία, θεμελιωτές των πρώτων τειχών της επτάπυλης Θήβας. Παρόλο που ίσως αναμενόταν οι αιμομικτικοί απόγονοι να είναι κατά κάποιον τρόπο κοινωνικά έκπτωτοι, τουναντίον τους αποδίδονται ιδιαίτερες θέσεις. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, στο μέτρο που ο πατέρας θεωρείται άμεμπτος κατά την τέλεση της αιμομικτικής πράξης, απαλείφεται και η ενοχή των απογόνων, οι οποίοι, άνδρες στο σύνολό τους, περιβλήθηκαν από την μυθολογία με την αύρα κάποιας σπουδαίας υπόστασης.  Στην περίπτωση του Νυκτέα που ο γόνοι δεν είναι προϊόντα αιμομιξίας, το γεγονός της αυτοκτονίας απορρέει περισσότερο από το οδυνηρό συναίσθημα που ακολουθεί την ποινή της κόρης για την οποία ντρεπόταν. Η τιμωρία του την οδήγησε στην εξορία και ο αποχωρισμός τους στην απώλεια ορισμού του εαυτού του. Ο Νυκτέας αισθάνεται τον διαχωρισμό τους τόσο έντονα που η αυτοκτονία φαντάζει μονόδρομος γι’ αυτόν.

Οιδίιπους και Ιοκάστη_πίνακας του Alexandre Cabanel.

Ένα άλλο παράδειγμα, αισθήματος ντροπής κατόπιν επίγνωσης αιμομικτικού επεισοδίου μεταξύ μητέρας και γιού, είναι αυτό της Ιοκάστης και του Οιδίποδα. Στην πλειοψηφία των εκδοχών, ο Οιδίπους τυφλώνεται και δεν αυτοκτονεί, αλλά σύμφωνα με τον Υγίνο, την τύφλωση διαδέχεται ο θάνατος. Παρομοίως, σχέση αιμομιξίας μεταξύ αδελφού και αδελφής, οδηγεί στην κατακραυγή και την αυτοκτονία, όπως μας πληροφορεί η ιστορία του Μακαρέα. Μια κοινότυπη αιτία ντροπής, περιγράφεται στην ιστορία του Βρωτέα, ο οποίος λέγεται ότι κάηκε επειδή ντρεπόταν για την άσχημη φυσική του κατάσταση. Ενδιαφέρων παρουσιάζει η περίπτωση του Καινέα. Έχοντας αρχίσει τη ζωή του ως γυναίκα, Καινίς, ικέτευε τον Ποσειδώνα να τον κάνει άνδρα μετά τον βιασμό της από αυτόν, ώστε να πάψει να αισθάνεται την αισχύνη του γεγονότος. Σύμφωνα με τον Υγίνο, η αλλαγή του φύλου δεν ανακούφισε από την ντροπή και ο Καινέας σκοτώθηκε.

Θλίψη, απελπισία ή απόρριψη

Όταν οι πατέρες χάνουν το παιδί τους, ο πόνος συχνά είναι δυσβάσταχτος και αυτοκτονούν: ο Αιγέας θεωρώντας τον Θησέα νεκρό, ρίχτηκε στη θάλασσα, ο Αμφίονας παντρεμένος με την Νιόβη υπερηφανευόταν για το ότι απέκτησε δεκατέσσερα παιδιά, με τον χαμό των οποίων μαχαιρώθηκε και ο Ιάσωνας, αφού η Μήδεια σκότωσε τα παιδιά τους, κάποια αφήγηση τον θέλει να αυτοκτονεί.

Αμφίων και Ζήθος. Ανάγλυφο στο Palazzo Spada της Ρώμης.

Ο Θουκυδίδης στον επικήδειο του Περικλή, υπογραμμίζει το γεγονός ότι τα παιδιά που προηγούνται των γονέων τους στο θάνατο αντιβαίνει την ακολουθία της φύσης. Η σειρά του σύμπαντος διαταράσσεται και την ανωμαλία αυτή μπορεί να συνοδεύει η αποδόμηση της αυτεπίγνωσης. Το αφύσικο της απώλειας, είναι πιθανό να παράγει βαθύτερη θλίψη και σε συνδυασμό με τον λιγότερο χρόνο που έχει στη διάθεσή του ο γονιός για ν΄ ανακάμψει, μπορεί να συντελέσει στην αυτοκτονία του. Στα παρουσιαζόμενα παραδείγματα από την Κλασσική Μυθολογία, οι πατέρες υποφέρουν τα μέγιστα, φτάνοντας στο σημείο να αφαιρέσουν οι ίδιοι τις ζωές τους, παρόλο που αυτό, όπως άλλωστε συμβαίνει συχνά, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα οι ιστορικές πηγές της αρχαιότητος να εναρμονίζονται περισσότερο με τα δεινά των ανδρών παρά των γυναικών. Σε αντίθεση δε με τους πατέρες που αυτοκτονούν από ντροπή για τις κόρες τους (βλ. παραπάνω) αυτοί το κάνουν από θλίψη για τον χαμό των γιών τους.

Επιπλέον ισχυρή πηγή λύπης είναι η απώλεια ερωμένου, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από τις ιστορίες για τον Ορφέα και τον Πύραμο. Στο προηγούμενο δοκίμιο για τις μυθικές αυτόχειρες της ελληνικής και Ρωμαϊκής μυθολογίας, καταδείχτηκε ότι η απώλεια αγαπημένου αρσενικού είναι κοινότυπη αιτία για τις αυτοκτονίες των γυναικών, οι οποίες αυτοπροσδιορίζονται σε σχέση με τους άντρες της ζωής τους, είτε πρόκειται για τον πατέρα τους, είτε για τους αδελφούς, γιούς ή εραστές. Αντιθέτως, αυτή η συμπεριφορά δεν απαντάται στους άνδρες του αρχαίου κόσμου.

Στάσεις απέναντι στον έρωτα, ασχέτως της ετεροφυλοφιλικής, ομοφυλοφιλικής ή ομοερωτικής φύσης τους, ήταν περίπλοκες κατά την αρχαιότητα, και ο καθένας, όπως για παράδειγμα ο Ρωμαίος νομικός Κικέρων, δεν μπορούσε να συγκρατήσει τις αντιφατικές απόψεις του γι’ αυτές. Ωστόσο είναι σαφές ότι, η επικρατέστερη άποψη για την ερωτική αγάπη, ήταν αυτή ενός είδους μανίας σταλμένης από την Αφροδίτη, στην οποία ήταν αδύνατον να αντισταθεί κανείς, κάτι που την καθιστά αντώνυμη της σημαντικής έννοιας της σωφροσύνης, η οποία μπορεί επαρκώς να μεταφραστεί ως εγκράτεια, παρά την αυξητική επίδραση στο νόημα της πρώτης και κατά συνέπεια, όταν ένας άνδρας υποκύπτει στον έρωτα σε βάρος της σύνεσής του, μπορεί να οδηγηθεί σε αυτοαπέχθεια, εφόσον απορριφθεί από τον εραστή του και να γίνει αυτοκτονικός. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, οι άνδρες κατά κάποιο τρόπο παρερμήνευσαν τα γεγονότα που συντέλεσαν τα μέγιστα στην απώλεια του αγαπημένου τους και έβαλαν τέλος στη ζωή τους.

Ο Νάρκισσος όπως απεικονίζεται από τον Caravaggio να ατενίζει το είδωλό του στο νερό.

Περίπλοκη ομοφυλοφιλική ιστορία αγάπης που οδήγησε σε διπλή αυτοκτονία, είναι αυτή του Ναρκίσσου με τον Αμεινία. Ο Νάρκισσος, το σύμβολο της αυταρέσκειας, αρνήθηκε τις ερωτοτροπίες του Αμεινία ό οποίος σε απελπισία σκοτώνεται και καταριέται τον Νάρκισσο. Ο τελευταίος, με την σειρά του, αισθανόμενος δυσφορία από τον εξευτελισμό που του προκάλεσε ο Αμεινίας, μετουσιώνεται σε παράδειγμα αυτοαπέχθειας και αυτοκτονεί.

Ο Αλθαιμένης, αν και προσπαθούσε να αποφύγει χρησμό σύμφωνα με τον οποίο ένα από τα τέσσερα παιδιά θα σκότωνε τον πατέρα τους, τον πραγμάτωσε δίχως να το γνωρίζει. Όταν αντιλήφθηκε ότι είχε σκοτώσει τον πατέρα του, ικέτευσε επιτυχώς να ανοίξει η γη να τον καταπιεί. Παρόλο που η πατροκτονία είναι κοινό θέμα στην Κλασσική Μυθολογία, όπως και η προσπάθεια των θνητών να αποφύγουν κάπως τα προλεγόμενα των χρησμών, ο συνδυασμός των δύο κινήτρων οδηγεί σε σκανδαλώδη, αν όχι υποβλητική αυτοχειρία.

Τρέλα

Στον αρχαίο κόσμο η επικρατούσα άποψη για την παραφροσύνη ή την τρέλα ήταν ότι επρόκειτο για ιερή ασθένεια που συχνά έπληττε τα θύματά της, εξαιτίας κάποιας διάδρασής τους με τους θεούς ή τους εκπροσώπους αυτών. Ο Διόνυσος, πάνω απ’ όλους τους θεούς, οδηγεί στην τρέλα αυτούς που αποτυγχάνουν να αποδεχτούν είτε τον ίδιο, είτε τους ακολούθους του.

Τέτοια είναι η περίπτωση των Βούτη και Λυκούργου, κατά την οποία αμφότεροι κατελήφθησαν από μανία σταλμένη από τον Διόνυσο και στην συνέχεια αυτοκτόνησαν. Παρομοίως ο Βροτέας δεν κατάφερε να τιμήσει την Αρτέμιδα, η οποία τον έκανε να πιστέψει ότι είναι άτρωτος στη φωτιά και σαν από ειρωνεία της τύχης,  σκοτώθηκε όταν ρίχτηκε σ᾽ αυτήν. Στην περίπτωση του Άττη, γιού της Άγδιστης, οι θεοί έντρομοι από τον αυτο ευνουχισμό του, προκάλεσαν το γιό της να πράξει το ίδιο και να πεθάνει. Η παραφροσύνη του Ακάμα προκλήθηκε από τον εραστή του, ο οποίος προκειμένου να μην τον χάσει, του έδωσε ένα κουτί, αποσπώντας την υπόσχεσή του να το ανοίξει, παρά μόνον όταν θα ήταν αποφασισμένος να μην ξαναγυρίσει. Όταν αυτός το άνοιξε κατά λάθος, τρελάθηκε βλέποντας το περιεχόμενό του και φεύγοντας αλλόφρων με το άλογό του,  έπεσε και σκοτώθηκε πάνω στο ίδιο του το ξίφος.

Ο υπαινιγμός σε όλες αυτές τις ιστορίες είναι ότι, ενώ τα θύματα είναι διανοητικά ανίκανα, δεν ευθύνονται για τις αυτοκαταστροφικές πράξεις τους, παρόλο που είναι υπόλογοι των πράξεων που προκάλεσαν την εκδήλωση της τρέλας σε αυτούς.

Αυτοθυσία

Το μαρτύριο είναι ένα φαινόμενο καλά γνωστό με το πέρασμα των αιώνων σε όλες τις κοινωνίες και συμβαίνει όταν ομάδες ή μεμονωμένα άτομα θέτουν θρησκευτικά ή και πατριωτικά καθήκοντα σε προτεραιότητα έναντι αυτών που αφορούν στο άτομό τους.

Κόδρος σε μια ερυθρόμορφη αττική κύπελλο από Μπολόνια

Από την προδοσία των ατομικών ή κοινών πεποιθήσεων, αυτά τα πρόσωπα επιλέγουν το θάνατο, είτε από το ίδιο τους το χέρι είτε εκούσια από το χέρι κάποιου άλλου. Πρόκειται για απαράμιλλη πράξη αλτρουισμού η οποία συχνά αναλαμβάνεται για την διαφύλαξη ή προώθηση της θρησκευτικής ή πολιτικής πίστης του μάρτυρα. Σε πολιτισμούς όπως της αρχαίας Ελλάδος, όπου δεν υπήρχε σαφής διαχωρισμός πολιτείας και εκκλησίας, δύο περιστατικά αυτοκτονικής αυτοθυσίας, του Κόδρου και του Μενοικέα, εμπλέκουν το θάνατο ενός προσώπου στην εξασφάλιση της επέκτασης και πολιτικής εξουσίας της πόλης τους. Και στα δύο περιστατικά, οι θεοί μέσω χρησμών ουσιαστικά απαίτησαν αυτούς τους θανάτους.  Στις άλλες δύο περιστάσεις, του Μενεστράτου και του Κορέσου, η επιθυμία της προστασίας των εραστών τους κινητοποιεί την αυτοθυσία τους, η οποία προσλαμβάνει ως προστιθέμενη αξία, την άρση μιας ευρύτερης κοινωνικής απειλής.  Στην ιστορία δύο άλλων ανδρών, που αυτοκτόνησαν συμμορφούμενοι σε χρησμό, του βασιλέας Αδράστου και του γιού του Ιπονόου, δεν γνωρίζουμε με σαφήνεια την αιτία που η προφητεία αξίωνε το θάνατό τους, αλλά θα ήταν ασφαλής η υπόθεση του συσχετισμού του με την συνέχιση της πόλης τους, το Άργος.

Ο Κόδρος ήταν βασιλέας των Αθηνών. Είχε προ λεχθεί ότι η πόλη θα επικρατούσε του εχθρού της, εφόσον σκοτωνόταν ο βασιλέας. Ακολούθως, μεταμφιέστηκε, παρεισέφρησε στο εχθρικό στρατόπεδο, προκάλεσε αναταραχή και σκοτώθηκε μέσα σε αυτή. Ο Μενοικέας, επίγονος των Σπαρτών στις Θήβες, όταν προβλέφθηκε ότι η πόλη θα εξακολουθούσε να υπάρχει, μόνον αν ένας από τους Σπαρτούς θυσιαζόταν, τότε αυτός δίχως να διστάσει, αυτοκτόνησε.

Η γέννηση του Άδωνι, Marcantonio Franceschini, 1690

Συχνά συσχετίζουμε την αντίληψη του μαρτυρίου, με την πίστη ότι υπάρχει κάτι καλύτερο πέραν της ανθρώπινης ύπαρξης. Αναμφισβήτητα, τέτοια είναι η περίπτωση των μαρτύρων του Χριστιανισμού, οι οποίοι σαν τους Ιάπωνες πολεμιστές σαμουράι διαπράττουν σεπούκου (seppuku ή χαρακίρι=τελετουργική αυτοκτονία που υπαγόρευε ο κώδικας τιμής των πολεμιστών, γνωστός και ως Μπουσίντο, Bushido) ή αυτή των αυτοχθόνων Αμερικανών στρατιωτών ­ σκύλων (Native American dog soldiers, οι οποίοι λέγεται ότι κυριολεκτικά καρφώνονταν στο σημείο του εδάφους που επέλεγαν, μέσω ασυνήθους στάσης ισχιακής προβολής, χρησιμοποιώντας ένα από τα τρία ιερά δόρατα που είχαν κατά παράδοση μαζί τους στα πεδία των μαχών)  ονομαστών για την θηριώδη μαχητική τους ικανότητα από αμυντική ή επιθετική θέση, βασισμένη στην ανταμοιβή που θα τους απέφερε η σκληρή δοκιμασία. Από τον Patrick Henry, στους προσφάτους τρομοκράτες βομβιστές αυτοκτονίας, οι άνθρωποι εξακολουθούν να θεωρούν ότι κάποια αίτια ξεπερνούν τους εαυτούς τους, ασχέτως της ορθότητός τους.

Οι υποθέσεις των αρχαίων Ελλήνων, είναι κάπως διαφορετικές στην απόδοση ελάχιστης σημασίας στα γεγονότα που ακολουθούν την τέλεση  της απονενοημένης πράξης και αφορούν στον αυτόχειρα. Βέβαια οι Κόδρος και Μενοικέας τιμήθηκαν, αλλά ωστόσο η έμφαση δόθηκε στην διατήρηση της πολιτείας.

Ο αλτρουισμός του Μενεστράτου είναι περισσότερο αυτοτροφοδοτούμενος, αν και η ιστορία συμπορεύεται με την ανάγκη θυσίας ανθρώπου στο όνομα του Δράκοντα Θεσπιακού. Όταν ο κλήρος πέφτει στην ερωμένη του, σοφίζεται τρόπο να την σώσει και να σκοτώσει τον δράκο. Χάνει την ζωή του στην προσπάθεια, αλλά η πράξη του όπως και οι δύο προηγούμενες, παρέχει προστασία και συνέχεια στην πόλη του. Η ιστορία του Κορέσου είναι παρόμοια. Καθώς ο έρωτάς του δεν βρήκε ανταπόκριση, προσευχήθηκε για βοήθεια στον Διόνυσο. Εκείνος, απέστειλε τρέλα στους συμπολίτες του, οι οποίοι θα απαλλάσσονταν με την θυσία της ερωμένης του Κορέσου, Καλλιρρόης. Παραπαίοντας, στον τόπο της θυσίας έστρεψε το μαχαίρι στον εαυτό του και απελευθερώθηκε από τον πόνο της απόρριψης, την ίδια ώρα που η παραφροσύνη εγκατέλειπε την πόλη.

Απώλεια πολιτικής ισχύος

Ενδέχεται να μπορούμε να εξετάσουμε αυτό το κίνητρο, ως το αντίθετο της αλτρουιστικής αυτοθυσίας. Σε δύο περιπτώσεις, χάνοντας την εξουσία τους, βασιλείς αυτοκτονούν. Ο Νίσος, βασιλεύς των Μεγαρέων, έμελλε να βασιλεύσει για όσο διατηρούσε την μωβ φύτρα μαλλιών του. Αφού προδόθηκε από την κόρη του, η οποία την έκοψε, σκοτώθηκε. Ο Άγριος, βασιλέας της Καλυδώνας, αφού εκθρονίστηκε και εξορίστηκε, αυτοκτόνησε. Αμφότερες οι περιπτώσεις θα μπορούσαν να εμπίπτουν στην κατηγορία της εγωιστικής αυτοχειρίας (Egoistic suicide) κατά τον Ντιρκέμ, όπου οι προσωπικές ανάγκες τίθενται υπεράνω κάθε άλλου ενδιαφέροντος.

Οργή

Ο θυμός, είναι συναισθηματική ή συνειδητή εσωτερική κατάσταση η οποία μπορεί να αποκρίνεται στην προσβολή της υπερηφάνειας, την απογοήτευση ή τον τραυματισμό της προσωπικότητας. Είναι τρόπος να κατηγορηθεί κάποιος άλλος για λάθη ή παραλείψεις δικές μας, όπως και να χειραγωγηθούν ή επισκιασθούν συναισθήματα αλλότριων καταστάσεων. Απογοήτευση (συναισθηματική ανατροπή) μπορεί να επέλθει όταν κάτι σχετίζεται με την κατάκτηση επιθυμητού ή αναμενόμενου στόχου, μπορεί δε αυτός να είναι υλικός (αποτυχία σε επένδυση) φυσικός αυτοπεριορισμός (τύφλωση εξαιτίας διαβήτη) θέμα προσωπικών επιλογών (αποτυγχάνω στις εξετάσεις) πράξεις άλλων (προσδοκίες δασκάλων ή οικογενειακές) κίνητρα άλλων (απάτη για αυτοεξυπηρετούμενο σκοπό) ή κοινωνική αδικία (γεννημένος σε αδιέξοδη φτώχεια). Αν η οργή είναι αρκετά έντονη, μπορεί να οδηγήσει σε βίαια υβριστική επίθεση, είτε προς την προσλαμβανόμενη ως εξωτερική πηγή της, είτε προς το ίδιο το άτομο.

Ορφέας και Ευρυδίκη

Υπάρχουν τρείς καταγεγραμμένες υποθέσεις ανδρών της μυθολογίας οι οποίοι αυτοκτονούν ευρισκόμενοι σε θυμική κατάσταση. Ο Αίμων αποτελεί παράδειγμα κάποιου του οποίου ο θυμός προς τον πατέρα του, εξαιτίας του τρόπου που φέρθηκε στην Αντιγόνη, μνηστή του Αίμωνα, επέφερε την βίαιη προσπάθεια θανάτωσής του, με την αποτυχία της οποίας έστρεψε το όπλο στον εαυτό του. Ο Εύηνος γίνεται παράδειγμα για τις περιπτώσεις που οργή και θλίψη οδηγούν σε αυτοχειρία. Όταν η κόρη του απήχθη από τον Ίδα, τους κατεδίωξε προσπαθώντας ανεπιτυχώς να την πάρει πίσω και κυριευμένος από τα συναισθήματα αυτά, έσφαξε τα άλογά του και πνίγηκε. Στις περισσότερες εκδοχές, ο Ηρακλής δίνει εντολή να κατασκευαστεί ικρίωμα πυράς, ανεβαίνει επάνω σε αυτό και κάποιος άλλος την ανάβει. Στο Υγίνο, ωστόσο, μας φανερώνεται ότι πηδά πάνω σε ήδη φλεγόμενο ξύλινο πύργο, σαφώς εξοργισμένος με την σύζυγό του, Διηάνειρα, επειδή του έστειλε τον δηλητηριασμένο χιτώνα που επέσπευσε την αυτοκτονία του.

Εξαναγκασμός σε αυτοχειρία

Στο βαθμό που πραγματικά αντιστοιχεί σε εκτέλεση, ο Πελίας, θείος του Ιάσωνα, αναγκάζει τον Αίσωνα, πατέρα του Ιάσωνα, να αυτοκτονήσει. Ο Αίσωνας πραγματώνει τον θάνατό του, πίνοντας αίμα ταύρου. Όπως καταδεικνύει ο Van Hoof, στον μύθο, ο μόνος που χρησιμοποιεί το αινιγματικό αυτό δηλητήριο είναι ο Αίσων και παρά το γεγονός ότι ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος πίστευε ότι είναι δηλητηριώδης, στην πραγματικότητα δεν είναι.

Μέθοδοι

Για τις τριάντα τέσσερεις περιπτώσεις αυτοκτονίας ανδρών της μυθολογίας, οι μέθοδοι είναι περιορισμένοι. Σε έντεκα από αυτές, ο πραγματικός τρόπος θανάτωσης είναι απροσδιόριστος και δεν θα ήταν επωφελές να προβούμε σε εικασίες. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι απουσιάζουν περιπτώσεις αυτοχειρίας μέσω απαγχονισμού, προτιμητέος τρόπος θανάτου για την πλειοψηφία των γυναικείων αυτοκτονιών στην μυθολογία.

Στις περιπτώσεις όπου ο τρόπος αποσαφηνίζεται, συνιστά κοινοτυπία η επιλογή της λεπίδος, είτε μαχαιριού, είτε ξίφους. Αυτά τα μέσα θα πρέπει να ήταν άμεσα διαθέσιμα στους άνδρες και στο μέτρο που ένα ξίφος ή μαχαίρι αποτελεί μέρος της καθημερινής δραστηριότητας των ανδρών, δεν αποτελεί έκπληξη ότι εννέα από αυτούς, οργισμένοι ή θλιμμένοι, θα επέλεγαν αυτόν τον τρόπο αυτοκαταστροφής. Ενδεχομένως πιο εντυπωσιακό, είναι το γεγονός ότι δέκα αρσενικοί σκοτώθηκαν μέσω άλματος, σε φωτιά σε πέντε περιπτώσεις στο νερό σε τέσσερις και στο έδαφος από κάποιο ύψος, σε μία.

Έχουν καταγραφεί από μια περίπτωση στην κάθε μέθοδο, όπως η κατάποση από την γη, ο ευνουχισμός, η πόση αίματος ταύρου και η καταβρόχθιση από δράκο. Σύμφωνα με τον γενικό χαρακτήρα της αυτοχειρίας κατά την αρχαιότητα, τα πιο δημοφιλή μέσα επιλέχθηκαν για την αποτελεσματικότητά τους στην πράξη.

Συμπεράσματα

Ενδιαφέρον να υπογραμμιστεί ότι, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτοκτονίας ανεξαρτήτως φύλου, είναι απροσδιόριστα τα μέσα που χρησιμοποιούνται. Άποψη του γράφοντος είναι ότι μέσω αυτού του γεγονότος, επισημαίνεται το μικρό ενδιαφέρον των αρχαίων συγγραφέων για την πτυχή αυτή, της οποίας αποφεύγουν τη χρήση τόσο ως μέσο προσδιορισμού τάσεων που εκδηλώνονται σε ηλικιακές ή φυλετικές ομάδες, όσο και στα κίνητρα που οδηγούν στην κρίσιμη αυτή απόφαση.

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η ταύτιση αμφότερων των φύλων, σε πολλά από τα κίνητρα που διαφαίνονται στα αφηγήματα και αφορούν σε ομάδες ανάλογα με την ηλικία (νέοι – νέες) ή τον οικογενειακό δεσμό (πατέρας ­ γιός, πατέρας ­ κόρη, μητέρα γιός, μητέρα ­ κόρη κ.λπ.) Αν και κάποιο μοτίβο κάνει αισθητή την παρουσία του, στις υποθέσεις  γυναικών που αυτοκτονούν εξαιτίας επιδεινούμενης σχέσης τους με άνδρα, το ίδιο πρόβλημα στις σχέσεις ετεροφυλοφιλικές, ή ομοφυλοφιλικές, ή ενδοοικογενειακές, απαντάται και σε αυτοχειρίες αντρών.  Μπορεί να μην φαίνεται ως κυρίαρχο ανδρικό ζήτημα, αλλά σίγουρα ο τρόπος που ένας άντρας αντιλαμβάνεται τον περίγυρό του, παίζει σημαντικό ρόλο στα κίνητρα ενός οικειοθελούς θανάτου.

Από τα αποδεικτικά στοιχεία που προβάλλει η κλασική μυθολογία φαίνεται ξεκάθαρα ότι τουλάχιστον στα παραδοσιακά μυθογραφήματα, αυτοκτόνησαν περισσότερες γυναίκες απ’ ότι άνδρες. Ωστόσο όπως πάντα είναι απαραίτητο να συνυπολογισθούν οι αδυναμίες των αποδεικτικών στοιχείων και η ποικιλότροπη απόδοση των αρχικών αφηγήσεων. Δεδομένων αυτών θα ήταν παρακινδυνευμένη η παρέκταση των αναφορών σε ολοκλήρωση γενικευμένου συμπεράσματος αναφορικά με την αρχαία κοινωνία.

Κατάλογος αυτοχείρων ανδρών της Ελληνικής Μυθολογίας

Άγριος, βασιλέας της Καλυδώνας, του οποίου οι γιοί εκθρόνησαν τον αδελφό του, Οινέα και παρέδωσαν το βασίλειο στον πατέρα τους. Αργότερα ο εγγονός του Οινέα, Διομήδης, τον εκδικήθηκε, σκοτώνοντας κάποιους (ή όλους) από τους γιούς του και εξοστρακίζοντας τον ίδιο, ο οποίος στη συνέχεια αυτοκτόνησε._ Υγίνος, Μύθοι 175, 242

Αγχίσης, Άλλοι ισχυρίζονται ότι πέθανε στην εξορία και άλλοι ότι αυτοκτόνησε.

_Γάιος Ιούλιος Υγίνος «Ιστορίες» 94

_Βιργίλιος «Αινειάδα»3.709.

Άγχουρος, Υιός του Μίδα ο οποίος ιππεύοντας το άλογό του χάθηκε στην άβυσσο και κατόπιν η γη έκλεισε. _Πλούταρχος PS.5.

Άδραστος, βασιλέας του Άργους και ένας από τους Επτά επί Θήβαις, ο οποίος αργότερα, μαζί με τον γιό του Ιππόνοο, ρίχτηκε στη φωτιά ανταποκρινόμενος σε χρησμό του Απόλλωνα._ Υγίνος, Μύθοι 242

Η αυτοκτονία του Αίαντα Crispijn van de Passe γκραβούρα Άμστερνταμ, Rijksmuseum

Αίας, γιός του Τελαμώνα, γενναίος Έλληνας ήρωας του Τρωικού Πολέμου, η ικανότητα του οποίου μπορούσε να συγκριθεί μόνο με αυτή του Αχιλλέα. Όταν μετά τον θάνατο του Αχιλλέα, τα όπλα του δόθηκαν στον Οδυσσέα αντί σε εκείνον, θύμωσε τόσο πολύ που θέλησε να σκοτώσει τους αρχηγούς των Ελλήνων. Καταλήφθηκε από μανία σταλμένη από την Αθηνά και αντί αυτών, σφαγίασε κοπάδι ζώων. Όταν συνήλθε, ντροπιασμένος, έπεσε πάνω στο σπαθί του Έκτορα και σκοτώθηκε.

_ Σοφοκλής, Αίας 864-5

_ Οβίδιος, Μεταμορφώσεις 389-93

_ Υγίνος, Μύθοι 107, 242

_ Απολλόδωρος (Ψευδο-) Επιτομή 5.6-7

_ Σχόλια στον Αίαντα του Σοφοκλή 833

_ Σχόλια στον Λυκόφρονα 455ff

Αιγέας, βασιλέας των Αθηνών, πατέρας του Θησέα, ο οποίος, είτε κατέπεσε από την Ακρόπολη, είτε ρίχτηκε στη θάλασσα που τώρα αποκαλείται Αιγαίο, όταν ο Θησέας επιστρέφοντας από την Κρήτη δεν άλλαξε τα πανιά στο πλοίο του σε προαγγελία της νίκης του και θεωρήθηκε νεκρός.

_ Υγίνος. Μύθοι 43, 242

_ Απολλόδωρος (Ψευδο-) Επιτομή 1.10

_ Πλούταρχος, Η Ζωή του Θησέα 22.1

_ Παυσανίας 1.22.5

_ Σέρβιος, Σχόλια στην Αινειάδα 3.74

Αίμων ή Αίμονας, γιός του Κρέοντα και της Ευρυδίκης, ο οποίος έχοντας αποτύχει να δολοφονήσει τον πατέρα του, έστρεψε το μαχαίρι στον εαυτό του και σκοτώθηκε.

_ Σοφοκλής, Αντιγόνη 1175-7
_ Υγίνος, Μύθοι 72

Αίσακος, Γιος του Πριάμου ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των Μάντεων. Έπεσε στη θάλασσα και η Τηθύς τον μεταμόρφωσε σε θαλασσοπούλι _Απολλόδωρος 3.12.5 – Οβίδιος «Μεταμόρφωση» 750 ff.

Αίσων, πατέρας του Ιάσονα, ετεροθαλής αδελφός του Πελία. Κατά την απουσία του Ιάσονα στην εκστρατεία του, ο Πελίας εξώθησε τον Αίσονα σε αυτοχειρία.

_ Διόδωρος ο Σικελιώτης 4.50

_ Απολλόδωρος (Ψευδο-) 1.9.27

_ Βαλέριος Φλάκκος, Αργοναυτικά Ι.818-26

Ακάμας, γνωστός και ως Δημοφώντας ή Δημοφόων, σύζυγος της Φυλλίδος. Κάποτε αναγκάστηκε να φύγει μακριά της και αυτή του έδωσε ένα κουτί προειδοποιώντας τον να μην το ανοίξει, εκτός κι αν είχε αποφασίσει να μην επιστρέψει ποτέ. Τελικώς ο Ακάμας το άνοιξε και στη θέα του περιεχομένου, κατελήφθη από μανία. Αλαφιασμένος, έφυγε μακριά, καλπάζοντας σε φρενήρεις ρυθμούς με το άλογό του μέχρι που έπεσε και σκοτώθηκε από το ίδιο του το ξίφος._ Απολλόδωρος (Ψευδο-) Επιτομή 6.17

Αλθαιμένης, γιός του Κατρέα, στον οποίο ειπώθηκε από χρησμό ότι, ένα από τα τέσσερα παιδιά του, θα τον σκότωνε. Ο Αλθαιμένης, με κάποιον τρόπο πληροφορήθηκε τον χρησμό και έφυγε ώστε να μην τον εκπληρώσει. Όταν αργότερα, ο Κατρέας έσπευσε σε αναζήτησή του, αυτός και η συνοδεία του θεωρήθηκαν κλέφτες και δέχθηκαν επίθεση. Εκεί, χωρίς να το γνωρίζει, ο Αλθαιμένης σκοτώνει τον πατέρα του. Οταν αποκαλύφθηκε η αλήθεια, προσευχήθηκε το θάνατό του και καταπόθηκε από τη γή. _ Απολλόδωρος (Ψευδο-) 3.2.2

Αμεινίας, αμετάπειστος αλλά απορριφθείς εραστής του Νάρκισσου, ο οποίος αυτοκτόνησε με το ξίφος του, αφού προσευχήθηκε στους θεούς να τον εκδικηθούν._ Κόνων, Αφηγήματα 24 (FGrH i. pp. 197-8)

Αμφίων ή Αμφίονας, αδελφός του Ζήθου και σύζυγος της Νιόβης, η οποία γέννησε μαζί του πολλούς γιούς και κόρες. Εξαιτίας του καυχήματός της ωστόσο, ο Απόλλωνας και η Άρτεμη σκότωσαν όλα τα παιδιά και καταρρακωμένος ο Αμφίονας, μαχαιρώθηκε._ Όβίδιος, Μεταμορφώσεις 6.288-90

Αρίων, Έλληνας ποιητής και ραψωδός, ο οποίος κατά την επιστροφή του στην Κόρινθο μετά από προσοδοφόρα περιοδεία του στην Σικελία, απειλήθηκε από το πλήρωμα του πλοίου. Ως εκ τούτου, ζήτησε να του επιτραπεί να ντυθεί κατάλληλα και να τραγουδήσει για μια ακόμη φορά προτού πεθάνει. Προς έκπληξη όλων, πήδηξε στη θάλασσα για να φανεί ότι αυτοκτόνησε.

_ Ηρόδοτος 1.23-24

_ Υγίνος, Μύθοι 194

_ Υγίνος, Ποιητική Αστρονομία 2.17

Αρκεόφων, Πέθανε από ασιτία, λόγω ερωτικής απογοήτευσης _Αντωνίνος Λιμπεράλις «Μεταμορφώσεις» 39.

Ασσαών, Όταν αυτοκτόνησε η κόρη του Νιόβη, την οποία ποθούσε, μετανοημένος για την αμαρτία του αυτοκτόνησε_Παρθένιος εκ Νικαίας 33.

Άττης ή Άττις, θεότητα της Φρυγίας ακόλουθος της Κυβέλης, γιός της ερμαφρόδιτης Άγδιστις. Αυτή τον ερωτεύθηκε και αργότερα του ενέπνευσε τρέλα. Σε αλλόφρονα κατάσταση, ευνουχίστηκε και πέθανε από τον ακρωτηριασμό.

_ Παυσανίας 7.17.5

_ Αρνόβιος, Κατά Παγανιστών 5.5ff

Βαλέριος, από την αρχαία Τούσκουλο, πατέρας της Βαλέριας, παππούς και πατέρας του Σιλβάνου. Ξεγελάστηκε και κοιμήθηκε με την κόρη του η οποία κατέστη εγκυμονούσα. Όταν ο Βαλέριος έμαθε την αλήθεια έπεσε σε γκρεμό και σκοτώθηκε._ Πλούταρχος, Ελάσσονες Παράλληλοι 311B

Βροτέας (1) καλλιτέχνης στον οποίο η Άρτεμις ενέπνευσε τρέλα εκδικούμενη την άρνηση του να την τιμήσει. Πιστεύοντας ότι ήταν άτρωτος στη φωτιά, ρίχτηκε στις φλόγες και κάηκε._ Απολλόδωρος (Ψευδο-) Επιτομή 2.2

Βροτέας (2) γιός του Βούλκαν (αντιστοιχεί με τον Ήφαιστο στην ελληνική μυθολογία) και της Αθηνάς, οποίος μισώντας την γεμάτη χλεύη ζωή του, εξαιτίας της δυσμορφίας του, ρίχτηκε στη φωτιά και κάηκε._ Οβίδιος, Ίβις 517-8

Βούτης, γιός του Βορέου, ο οποίος έγινε πειρατής. Βίασε μια από τις βακχίδες του Διονύσου. Όταν αυτή παραπονέθηκε στον Διόνυσο, ο θεός του ενέπνευσε τρέλα εξαιτίας της οποίας έπεσε σε πηγάδι και πνίγηκε. _ Διόδωρος ο Σικελιώτης 5.50

Δαιδαλίων, Κατακρημνίσθηκε από την κορυφή του Παρνασσού και μεταμορφώθηκε από τον Απόλλωνα σε γεράκι._Οβίδιος «Μεταμόρφωση» 11.339.

Διμοίτης, Ήταν ερωτευμένος με ένα γυναικείο πτώμα που «ξέβρασε» η θάλασσα και όταν αντελήφθη ότι δεν ήταν δυνατόν να συνεχίσει τον έρωτά του, αυτοκτόνησε. _Παρθένιος εκ Νικαίας 31.

Δύμας, Στρατιώτης στον πόλεμο των Επτά επί Θήβαις ο οποίος αυτοκτόνησε όταν τον συνέλαβαν. _Στάτιος «Θηβαΐδα» 10.435.

Δημοφῶν ή Δημοφόων βλ. Ακάμας

Ερυσίχθων, Τιμωρήθηκε από την θεά Δήμητρα να αυτοκτονήσει τρώγοντας τον εαυτό του. _Οβίδιος «Μεταμόρφωση» 8.738ff.

Εύηνος, γιός του Άρη και της Δημονίκης. Όταν ο Ίδας έκλεψε την κόρη του Μάρπησσα, αυτός κυνήγησε το άρμα του μέχρις όπου μπορούσε. Στη συνέχεια σκότωσε τα άλογά του και πνίγηκε.

_ Οβίδιος, Ίβις 513

_ Υγίνος, Μύθοι 242

_ Απολλόδωρος (Ψευδο-) 1.7.8

Ηρακλής, γιός του Δία και της Αλκμήνης, ο σπουδαιότερος ήρωας της παγκόσμιας κλασσικής μυθολογίας. Σύμφωνα με όλες τις εκδοχές για τον θάνατό του, πλην αυτής του Υγίνου, ρίχνεται σε αναμμένη φωτιά, αφού πρώτα προστάζει να κατασκευαστεί ξύλινο ικρίωμα πυράς και ανεβαίνει σε αυτό ενώ έχει τυλιχθεί στις φλόγες._ Υγίνος, Μύθοι 242

Ιππόνοος βλ. Άδραστος

Ιάσων, επικεφαλής των Αργοναυτών, σύζυγος της Μήδειας. Σύμφωνα με κάποιους συγγραφείς, κατελήφθη από ντροπή και θλίψη όταν η Μήδεια τον εκδικήθηκε και αυτοκτόνησε._ Διόδωρος ο Σικελιώτης 4.55

Ίφης, Αγαπούσε την Αναξαρέτη αλλά επειδή εκείνη τον απέρριψε κρεμάσθηκε στην πόρτα της οικίας της._Οβίδιος «Μεταμόρφωση» 14.698ff.

Ποσειδών και Καινίς, ξυλόγλυπτο, Virgil Solis, 1563

Καινεύς, ο οποίος σύμφωνα με τον Οβίδιο γεννήθηκε ως Καινίς, όμορφη κόρη του Ελάτου και της Ιππέας η οποία αφού κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον Ποσειδώνα προσευχήθηκε να μετουσιωθεί σε άνδρα ώστε να μην υποστεί ποτέ ξανά παρόμοιο εξευτελισμό. Η αυτοκτονία του αναφέρεται μόνο από τον Υγίνο.

_ Υγίνος,  Μύθοι 242

_ Οβίδιος,  Μεταμορφώσεις, βιβλίο ΧΙΙ, 171-209, 459-525

Κάλαμος, Έπεσε στον ποταμό Μαίανδρο, λόγω θλίψης για τον θάνατο του φίλου του Κάρπου. _Νόννος ο Πανοπολίτης 11.478.

Κινύρας, γνωστός και ως Θείας ή Θείαντας, εύπορος βασιλέας των Ασσυρίων, γιός του Πάφου και ιερέας της Αφροδίτης, ο οποίος τιμωρήθηκε για την βλασφημία της γυναίκας του, η οποία υποστήριζε ότι η κόρη τους Σμύρνα ή Μύρρα, ήταν ομορφότερη από την θεά. Η Αφροδίτη ενέπνευσε στην κόρη, έρωτα προς τον πατέρα της και βοηθούμενη από την τροφό της θεάς συνέλαβε τον Άδωνι, από την επαφή τους κατά την οποία ο πατέρας βρισκόταν σε κατάσταση μέθης. Όταν ο Κινύρας έμαθε την αλήθεια, αυτοκτόνησε.

_ Υγίνος, Μύθοι 242

_ Αντωνίνος Λιβεράλλις, Μεταμορφώσεις 34

Κλύμενος, βασιλέας της Αρκαδίας, ο οποίος βίασε και κατέστησε εγκυμονούσα την κόρη του, Αρπαλύκη. Όταν το παιδί γεννήθηκε, το τεμάχισε και του το σέρβιρε ως φαγητό σε επίσημο δείπνο. Εκείνος, με την αποκάλυψη του τι ακριβώς είχε φάει, την σκότωσε και στη συνέχεια αυτοκτόνησε.

_ Παρθένιος, Ερωτικές Ιστορίες 13

_ Υγίνος, Μύθοι 242

Κόδρος, μυθικός βασιλέας των Αθηνών. Σύμφωνα με τον μύθο, οι Δωριείς που σχεδίαζαν να επιτεθούν στην Αθήνα, πληροφορήθηκαν από χρησμό ότι δεν θα κατάφερναν να καταλάβουν την πόλη σε περίπτωση που έκαναν κακό στο βασιλέα της. Όταν ο Κόδρος το πληροφορήθηκε, μεταμφιέστηκε, ενεπλάκη σε μάχη μαζί τους και τον σκότωσαν.

_ Ελλάνικος (FGrH F 1a,4, F 125)
_ Λυκούργος, Κατά Λεοκράτους 86-87
_ Velleius Paterculus, Ιστορία της Ρώμης I.2
_ Ιουστίνος ii. 6

Κόρεσος, ιερέας του Διονύσου, ο οποίος αγάπησε μάταια την Καλλιρρόη. Όταν ζήτησε την βοήθεια του Διονύσου, αυτός ενέπνευσε μανία στους Καλυδωνίους, οι οποίοι σύμφωνα με χρησμό, θα απαλλάσσονταν εφόσον θυσιαζόταν η Καλλιρρόη. Τη στιγμή που ο Κόρεσος ετοιμαζόταν για την θυσία, συνειδητοποίησε ότι την αγαπούσε περισσότερο από την ζωή του, έστρεψε το μαχαίρι στον εαυτό του κι έγινε το εξιλαστήριο θύμα. _ Παυσανίας 7.21.4

Κύκνος, Διέταξε τον Φύλιο να πραγματοποιήσει τέσσερις άθλους σε ένδειξη αφοσίωσης και όταν αυτός δεν πραγματοποίησε τον τελευταίο τότε έπεσε από έναν βράχο και μεταμορφώθηκε στο γνωστό πτηνό. _Οβίδιος «Μεταμόρφωση»7.371.

Λυκούργος, βασιλέας των Ηδονών στην Θράκη, ο οποίος αντιστάθηκε στο Διόνυσο και τους ακολούθους του. Ο θεός εκδικούμενος, του ενέπνευσε τρέλα, στην δίνη της οποίας κάποιοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι σκοτώθηκε._ Υγίνος, Μύθοι 242

Μαίων, Ένας εκ των Θηβαίων οι οποίοι παγίδευσαν τον Τυδέως όταν επέστρεψε στην Θήβα. Αρχικά του χαρίσθηκε η ζωή, αλλά αργότερα αυτοκτόνησε. _Στάτιος «Θηβαΐδα» 3.87.

Μακαρέας ή Μακαρεύς γνωστός και ως Μάκαρ, γιός του Αιόλου ο οποίος αυτοκτόνησε αφού διέπραξε αιμομιξία με την αδελφή του, Κανάκη.

_ Υγίνος, Μύθοι 242

_ Πλούταρχος, Ελάσσονες Παράλληλοι 312C

Μάραθος, Ανήκε στον στρατό των Διόσκουρων οι οποίοι είχαν έλθει στην Αθήνα για να σώσουν την ωραία Ελένη όταν την απήγαγε ο Θη-σέας. Εκπληρώνοντας προφητεία θυσιάσθηκε εθελοντικά στην πρώτη γραμμή της μάχης._Πλούταρχος «Θησεύς» 32.4.

Μέλης, Απορρίπτοντας τον έρωτα του Τιμαγόρα, του ζήτησε να πηδήξει από βράχο, όμως αργότερα μετανιωμένος, αυτοκτόνησε πηδώντας από τον ίδιο βράχο. _Παυσανίας 1.30.1.

Μενέστρατος, νεαρός Θεσπιέας ο οποίος κατασπαράχθηκε από δράκοντα στη θέση του εραστή του, Κλεοστράτου._ Παυσανίας 9.26.7-8

Μενοικεύς ή Μενοικέας, γιός του Κρέοντα και της Ευρυδίκης ο οποίος συμμορφούμενος με χρησμό για να σώσει την Θήβα, γκρεμίστηκε από τα τείχη της πόλης.

_ Ευρυπίδης, Φοίνισσαι 1090-4

_ Υγίνος, Μύθοι 242

_ Απολλόδωρος (Ψευδο-) 3.6.7

_ Παυσανίας 9.25.1

Νάρκισσος, όμορφος νεαρός, γιός του Βοιωτού ποτάμιου θεού Κηφισού και της νύμφης των Θεσπιών, Λειριόπης. Παρόλο που ήταν ποθητός από πολλούς, τους απέρριψε όλους. Ένας εξ’ αυτών, ο Αμεινίας, αυτοκτόνησε ζητώντας εκδίκηση. Οι προσευχές του εισακούστηκαν και όταν μια ημέρα ο Νάρκισσος αντίκρυσε το είδωλό του σε μια πηγή, ερωτεύθηκε κεραυνοβόλα τον εαυτό του. Σύμφωνα με μια αφήγηση, ευρισκόμενος σε απόγνωση σκοτώθηκε.

_ Κόνων, Αφηγήματα 24 (FGrH i. pp. 197-8)

Νίσος, γιός του Άρη και βασιλέας των Μεγαρέων ο οποίος είχε μια μωβ χρώματος φύτρα μαλλιών στο κεφάλι του. Γνωρίζοντας από χρησμό ότι η ηγεμονία του θα διατηρείτο για όσο συντηρούσε αυτή την τούφα, όταν η κόρη του τον πρόδοσε και την έκοψε με σκοπό να συνδράμει τον εισβολέα Μίνωα, αυτοκτόνησε._ Υγίνος, Μύθοι 242

Νυκτεύς ή Νυκτέας, βασιλέας των Θηβών, πατέρας της Αντιόπης. Όταν αυτή έμεινε έγκυος από τον Δία, έφυγε από την Θήβα, αλλά ο Νυκτέας αυτοκτόνησε ντροπιασμένος. _ Απολλόδωρος (Ψευδο) 3.5.5

Οιδίπους ή Οιδίποδας, συζυγος και γιός της Ιοκάστης. Παρόλο που συνήθως λέγεται ότι τυφλώθηκε και εξορίστηκε, ο Υγίνος αναφέρει ότι αυτοκτόνησε._ Υγίνος, Μύθοι 242

Οινόμαος, Βασιλέας της Πίσας στην Ηλεία. Σκοτώθηκε όταν το άρμα που οδηγούσε τον έσυρε μέχρι θανάτου λόγω δολιοφθοράς του Μύρτιλου. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι αυτοκτόνησε λόγω θλίψης. _Απολλόδωρος «Επιτομή» 2.7

_ Διόδωρος ο Σικελιώτης 4.73.6.

Ορφέας, σύζυγος της Ευρυδίκης. Την είχε σχεδόν σώσει από τον Άδη, αλλά ταραγμένος όπως ήταν, γύρισε πίσω να δεί αν συνέχιζε να τον ακολουθεί και αίφνης, εκείνη εξαφανίστηκε και ο Ορφέας σύμφωνα με μια εκδοχή αυτοκτόνησε._ Παυσανίας 9.30.6

Πύραμος, Ασσύριος, εραστής της Θίσβης. Βρίσκοντας το πανωφόρι της ματωμένο και υποθέτοντας ότι είχε σκοτωθεί από λιοντάρι, σκοτώθηκε με το ξίφος του.

_ Οβίδιος, Μεταμορφώσεις 4.135-6

_ Υγίνος, Μύθοι 242

Σολόεις ή Σολοέντας, Αθηναίος, σύγχρονος του Θησέα και σύντροφός του στην εκστρατεία εναντίον των Αμαζόνων. Κατά την διάρκεια του διάπλου, ερωτεύθηκε την Αντιόπη, εκμυστηρευόμενος τα αισθήματά του σε έναν μόνο από το πλήρωμα, ο οποίος αμέσως το είπε στην Αμαζόνα. Η νέα, απέκρουσε τον έρωτά του, χωρίς ωστόσο να παραπονεθεί στον Θησέα. Αργότερα, ο Σολόεις από την απελπισία του, ρίχτηκε σε ποτάμι και πνίγηκε._ Πλούταρχος, Θησεύς 26.4

Τηρεύς, Θράξ ο οποίος αυτοκτόνησε στα Μέγαρα και μεταμορφώθηκε σε τσαλαπετεινό. _Παυσανίας 1.41.8, 10.4.8.

Τιμαγόρας, Αγαπούσε τόσο πολύ τον Μέλη, ώστε έφθασε στο σημείο να αυτοκτονήσει πηδώντας από βράχο επειδή εκείνος το ζήτησε. _Παυσανίας 1.30.1.

Βιβλιογραφία

1.Premature Exits, edd. J.M. Stillion, E.E. McDowell and J.H. May (New York 1989) chapter 1.

2.Ibid., 16.

3.Definition of Suicide. (New York 1985) 203. E. Durkheim, Suicide: A Study in Sociology, translated J.A. Spaulding and G. Simpson (London 1966). E.P. Garrison, Groaning Tears. Ethical and Dramatic Aspects of Suicide in Greek Tragedy (Brill 1995) 34­44 with notes.

4.On suicide in general in the ancient world, A.J.L. van Hooff, From Autothanasia to Suicide. Self­Killing in Classical Antiquity (Routledge 1990).

5.«Incest in Indo-European Folktales, an essay» by D.L. Ashliman,

6.In Loss and Change (1986), Peter Marris writes: «The fundamental crisis of bereavement arises not from the loss of other but from the loss of self.»

7.Diodorus of Sicily 4.55.

8.Jack Crabtree, «The Miracle of Sophrosyne,»

9.Natural History 28, 147.